Waarom lukt het niet duurzaamheid in organisaties te verankeren?

Na bijna 15 jaar in duurzaamheidsland heb ik veel organisaties van binnen gezien en nog veel meer mensen gesproken. Over duurzaamheid, verduurzaming, CO2-reductie, circulariteit, de energietransitie, de mobiliteitstransitie, klimaatadaptatie, diversiteit en inclusie, organisatieverandering. Vrijwel altijd stel ik de vraag: “Waarom lukt het niet om duurzaamheid in je organisatie te verankeren?”.

Ik heb de antwoorden verzameld en gecategoriseerd.  Ze geven een boeiend beeld en duiden waarom het zo lastig is om duurzaamheid in het DNA van organisaties te krijgen.

Antwoord: “Ik wist het niet”

“Ik had werkelijk geen idee dat het zo slecht gaat met het klimaat en dat het komt door menselijk handelen. Ik was me niet bewust van de impact die mijn handelen heeft – wat ik eet, hoe ik reis, welke spullen ik koop, hoeveel energie ik gebruik. En ik realiseerde me niet dat mijn keuzes als professional ook impact hebben.” Gelukkig kom ik deze reden steeds minder tegen. Dat kan iets zeggen over de kringen waarin ik me begeef, maar ik durf te zeggen dat een groot deel van de beroepsbevolking zich bewust is van (de oorzaak van) klimaatverandering. [CBS: driekwart van de volwassen Nederlanders maakt zich zorgen over klimaatverandering].

Maar stel je voor: mensen weten dat er iets aan de hand is. Is dat genoeg? Een beter milieu begint bij jezelf. We weten het best. En toch lukt het niet dat om te zetten naar duurzaam handelen. Dus moeten we verder graven.

Antwoord: “Ik kan het niet”

Mensen zeggen dat ze het niet kunnen. Ze hebben niet de kennis om duurzaamheid naar hun functie te vertalen of de vaardigheden om daar vervolgens mee aan de slag te gaan. Dat kan gaan over de directeur die niet weet wat duurzaamheid op strategisch niveau betekent, de business developer die geen idee heeft hoe het bestaande business model circulair kan worden, of de onderhoudsmonteur die niet de vaardigheden heeft om een kapotte wasmachine voor de lange termijn te repareren. Over de inkoper die niet weet hoe je duurzaamheidsdoelen in je aanbesteding opneemt en de HR-adviseur die niet in staat is duurzaamheid te vertalen naar een arbeidsovereenkomst. Vaak zeggen mensen dat ze het niet kunnen, maar ik denk dat het regelmatig  een excuus is om niet in beweging te komen.

Maar stel je voor: mensen weten dat er iets aan de hand is, en hebben inmiddels ook de vaardigheden om in actie te komen. Dan nog doen ze het vaak niet. Waarom niet?

Antwoord: “Ik mag het niet”

Verklaring: “Ik zou wel willen, maar het mag niet. Van de baas niet, van onze IT-systemen niet, van wet- en regelgeving niet.

We vinden duurzaamheid heel belangrijk maar zodra dat leidt tot minder winst of hogere kosten word ik teruggefloten. Uiteindelijk is de financiële afweging leidend. Ik word afgerekend op de financiële resultaten”. 

Of het is simpelweg geen optie in het systeem. “Toen onze mensen nieuwe laptops van de zaak kregen, kon niemand het vinkje uitzetten dat ze geen nieuwe laptoptas nodig hadden. Dat kon niet simpelweg niet in ons IT-systeem. En zo zijn er meer dan 5.000 laptoptassen verspreid om achterin kasten te belanden. Kapitaalvernietiging en allesbehalve duurzaam.” 

Vaak mag het niet vanuit wet- en regelgeving, of voldoen duurzame producten niet aan bestaande kwaliteitseisen of -keurmerken. Die zijn vaak opgesteld in een periode dat duurzaamheid geen/een beperkte rol speelde. 

Maar stel je voor: mensen weten wat er aan de hand is, hebben de vaardigheden en het mag van de baas of het systeem, dan nog gebeurt het vaak niet. Hoe kan dat?

Antwoord: “Ik durf het niet”

“Formeel mag het wel, of moet het zelfs (wettelijk), maar uiteindelijk word ik toch vooral afgerekend op financieel resultaat. Het kost tijd om duurzaamheid te vertalen naar functies of rollen in de organisatie, maar uiteindelijk kost het – zeker op de korte termijn – geld om te investeren in nieuwe en duurzame oplossingen.” Denk aan de nieuwe wetgeving om het gebruik van Single Use Plastics terug te dringen en wat dat betekent voor een bedrijfsrestaurant. “Ik wil wel een ‘wasstraat’ voor porselein voorstellen aan mijn klant, maar dat is duurder dan zijn oude voorraad bekertjes opmaken. Ik ben bang dat ik daarmee de opdracht verlies.” 

Of mensen durven niet omdat ze het spannend of ongemakkelijk vinden om andere keuzes te maken. Om tijdens de traditionele zomerbarbecue met het hele bedrijf een vegetarisch gerecht te vragen, een lease-auto in te ruilen voor een NS-businesscard, of om collega’s aan te spreken op de vele vliegreizen.

Maar stel je voor, ze weten het, ze kunnen het, ze mogen het en ze durven het. Dan blijken er toch nog (regelmatig) twee andere hobbels om te nemen.

Antwoord: “Ik wil het niet”

“Ik heb er geen zin in. Het is irritant, het is duur, het kost me tijd, het is ingewikkeld en veel te veel gedoe. En ik weet ook nog niet precies wat het oplevert, dus ik ga het gewoon niet doen. Ik weet dat het niet goed gaat in de wereld, en ik kan het prima, mijn baas vindt het best, maar ik vind het zo’n gedoe man. Ik wil het niet”.

Antwoord: “Ik doe het niet”

Ik weet dat het nodig is, ik kan het, er is ruimte voor binnen de organisatie, en eigenlijk zou ik heel graag meer impact maken, zeker als dat binnen mijn functie kan. En toch doe ik het niet. De belangrijkste reden is dat duurzaamheid mijn status niet verhoogt maar eigenlijk verlaagt. Want we zeggen wel dat we het heel belangrijk vinden maar wat eigenlijk echt ranking geeft zijn de grote accounts en financiële performance.

Veel duurzaamheidsprofessionals die hun organisatie verduurzamen krijgen onderstaande antwoorden van hun collega’s. Welke van de antwoorden herken jij? 

• ik wist het niet: niet bewust
• ik kan het niet: niet de juiste kennis of vaardigheden
• ik mag het niet: de systemen en inrichting werken tegen
• ik durf het niet: erop afgerekend worden door de baas, collega’s of klanten
• ik wil het niet: ingewikkeld, tijdrovend of duur 
• ik doe het niet: duurzaamheid is niet sexy of zelfs statusverlagend

De oplossing: duurzaamheid is een kwestie van cultuur

Op de vraag die ik de afgelopen 14 jaar onder mijn arm meenam organisaties in (‘Waarom lukt het hier niet om te verduurzamen?’) kreeg ik bovenstaande antwoorden. De conclusie die ik daaruit destilleer is dat het verduurzamen van je organisatie niet enkel en alleen een technisch of financieel vraagstuk is maar veel meer een kwestie van (organisatie)cultuur en daarmee cultuurverandering. Van mindset, waarden, normen, overtuigen én gedrag.

Ik wist het niet en ik kan het niet zou je als vraagstuk op individueel niveau kunnen beschouwen. Maar ook dat zijn eigenlijk cultuurvraagstukken. Bewustwording gaat immers ook over het wereldbeeld van de organisatie en welke verhalen verteld worden. Duurzame vaardigheden gaat ook over de vraag waarin een organisatie investeert en waarvan men denkt dat het toegevoegde waarde heeft. Beide gaan dus ook over cultuur en het betekenissysteem van de organisatie. Ik mag het niet, ik durf het niet en ik doe het niet – het gaat allemaal over (organisatie)cultuur.

Conclusie

De oplossingen liggen dan ook in het domein van cultuurverandering.  Het gaat over het formuleren van nieuwe normen, een andere default, nieuwe criteria. Het gaat over goede en wellicht spannende gesprekken over de formele regels, maar zeker ook over de informele, impliciete en vaak ongeschreven regels in een organisatie. Over een ijzersterk veranderverhaal, over aanstekelijk ander gedrag, over experimenteerruimte, over medewerkers helpen door het makkelijk te maken, over collega’s die het goede voorbeeld geven en daarmee eigenlijk subtiel de norm verleggen. 

De sleutel in het verankeren van duurzaamheid in je organisatie ligt in het sturen op cultuur. In het neerzetten van een nieuw verhaal, met andere waarden en bijbehorende normen die duurzaam gedrag belonen en stimuleren. Groot en klein, strategisch en dagdagelijks. 

Als je beter wilt begrijpen welke plek duurzaamheid nu in je organisatiecultuur heeft, hebben we het Green Culture Canvas ontwikkeld. Een soort mini-cultuurscan van je eigen organisatie.

Als je gestructureerd aan de slag wilt met interventies om duurzaamheid in het DNA van je organisatie te verankeren, kan ons Green Culture Dialoog model helpen.

Of kom het van ons leren, tijdens onze tweedaagse training Duurzaamheid in je DNA