- +31 (0)6 19792849
De ordening is kapot
Klimaatverandering is misschien wel het grootste probleem is waar de mensheid ooit voor heeft gestaan. We lopen het risico dat grote delen van onze planeet binnen één generatie onbewoonbaar zijn. We leven in een samenleving die gebaseerd is op een fossiele mindset en oneindige groei op een eindige planeet. We leven in een culture of extraction, een systeem gebouwd op nemen, uitputten en buitensluiten.
De energietransitie gaat niet alleen over onze energievoorziening maar over veel meer. Over hoe de nieuwe economie eruit komt te zien. Over hoe we samen het leven gaan organiseren. Over onze relatie met de natuur. Dat betekent dat de energietransitie niet alleen een technisch vraagstuk is maar veel meer een moreel vraagstuk.
Het huidige systeem staat ter discussie. Dat is een intens en spannend proces, want het betekent dat de ordening verschuift en daarmee dus wie bepaalt wat normaal is. Verandering gaat per definitie over macht. De heftige gesprekken, emoties en conflicten rond klimaatverandering, duurzaamheid, vliegen, vlees eten, autorijden, consumeren, energiegebruik (en energieafhankelijkheid) zijn symptomen van dit proces.
The space between no longer and not yet
We zitten midden in een periode van verandering, herordening, verwarring en nieuwe betekenisgeving.
Hoe groepen mensen omgaan met verandering is het domein van antropologen. Mensen veranderen niet in twee maar in drie stappen, van oud naar nieuw via een ondertussen. Zo functioneren we als individuen, maar ook als organisatie, multinational en samenleving. Antropologen hebben een woord voor zo’n periode van overgang: liminaliteit. Het wordt ook wel de liminale fase genoemd.
Een transitie betekent diepe onzekerheden, grote spanning, kansen, opwinding, verwarring, ongemak en kent heftige emoties. We realiseren ons dat het oude systeem niet meer werkt, maar het nieuwe systeem (be)staat nog niet. We zijn in verwarring over de toekomst, we zoeken koortsachtig naar de nieuwe spelregels en er is voortdurend sabotage aan beide kanten omdat mensen (vaak terecht) bang zijn niet gehoord te worden. Denk aan het soms grimmige verzet tegen de bouw van windmolens, maar ook het verzet tegen het sluiten van kolencentrales. De energietransitie is een battle between stories. Zo’n transitie leidt bijna altijd tot chaos en conflict. Waarom? Omdat transitie altijd een verschuiving van de macht betekent.
Het gaat over leiderschap. Over welke doelen we stellen en hoe we onze middelen inzetten. Over waar we ons geld in investeren. Redden we onze nationale luchtvaartmaatschappij met of zonder duurzame voorwaarden? En wie mogen er aan de tafels zitten waar de besluiten vallen over de toekomst van Nederland en de generaties die nog geboren moeten worden? Wie de nieuwe spelregels bepaalt, heeft ongelofelijk veel macht.
Antropologische lessen over transities
Als we nu eens naar de energietransitie kijken als een periode van liminaliteit, dan zijn er een aantal lessen die we uit de antropologie kunnen leren.
De essentie van verandering is opnieuw betekenis geven. Dat betekent dat er een tijdelijk vacuüm is want de oude ordening doet het niet meer, terwijl de nieuwe ordening nog niet is uitgekristalliseerd. Dat vinden we bijzonder ongemakkelijk en het is onze reflex om zo snel mogelijk uit deze verwarrende fase te komen door maar zo gauw mogelijk terug naar het oude te gaan – en als dat niet meer kan zo snel mogelijk het nieuwe te omarmen.
De uitdaging is om even in het ondertussen te blijven hangen, en daar de ruimte te creëren om het met elkaar even niet te weten. Die verwarring is namelijk de optimale bedding om te leren, om te experimenteren met nieuwe manieren en vooral om het gesprek te voeren over wat het voor jou als mens maar ook voor een organisatie betekent, wat je erbij voelt, waar je op hoopt en waar je bang voor bent. Gesprekken waarin we opnieuw betekenis geven aan wat het betekent om in deze samenleving mens te zijn.
We moeten beter leren omgaan met onzekerheid. En we moeten het ongemak niet verkorten maar juist opzoeken en het niet-weten gebruiken om moedige gesprekken te hebben. Geen snelle schijnzekerheid creëren maar samen op zoek gaan naar nieuwe betekenis, waarden en normen. Om vanuit die waarden en normen onze wereld opnieuw te scheppen.
Wil je meer weten over duurzaamheid, verandering en liminaliteit?
- Walter Faaij vertelt meer over het antropologische begrip ‘liminaliteit’ in dit mini-college van Human Dimensions.
- Lees ook de blog ‘De energietransitie is een cultuurverandering‘ van Walter Faaij op onze website.
Sparren over duurzaamheid en culturele verandering teweeg brengen binnen jouw organisatie?? Leuk, neem contact met ons op!