Veilig of duurzaam

De organisatie heeft een strakke visie, een gelikt missie-statement en twee kernwaarden. Veiligheid (het voorkomen van ongelukken en onveilige situaties) en klantgerichtheid (op tijd en volgens dienstregeling rijden). Logische kernwaarden waar niemand bezwaar tegen zal hebben. Het management is sensitief voor wat er in de samenleving en de politiek gebeurt, en verklaart duurzaamheid tot derde kernwaarde. De al bestaande MVO-afdeling krijgt de taak om de transitie te versnellen en duurzaamheid in het DNA van de organisatie te krijgen.

54 kg per meter

Dit team komt na grondige analyse tot de conclusie dat de spoorstaven waarover de treinen rijden enorm energie- en materiaalintensief zijn. De spoorstaven moeten voldoen aan de UIC 54 norm, die erop neerkomt dat er 54 kg nieuw staal per strekkende meter spoorstaaf wordt gebruikt. Door over te stappen op gerecycled staal zou er een grote financiële besparing en verkleining van de ecologische footprint te boeken zijn.

Het MVO-team besluit tot een experiment op een rangeerterrein waar de frequentie en snelheid van treinen een stuk lager is. De spoorstaven worden daar minder belast, met als gevolg lagere kwaliteitsnormen en de ruimte om met spoorstaven te experimenteren die van gerecycled staal zijn gemaakt in plaats van ‘virgin’ materiaal. Het MVO-team stuit op veel weerstand en het experiment komt niet van de grond. Waarom niet?

Cultuur als besturingssysteem van de organisatie

De hele organisatie, alle afdelingen en teams en haast ieder individu is erop gericht veiligheid te maximaliseren. Niemand wil ook maar een potentieel veiligheidsrisico op zijn geweten hebben, want stel dat er ooit iets gebeurt op het tracé met gerecycled staal?! Dan ben je je naam als kundig en betrouwbaar ingenieur kwijt of meteen je baan. Veiligheid gaat voor alles.

De kernwaarden veiligheid, klantgerichtheid en duurzaamheid zijn heel aannemelijk, logisch haast, en niemand zal ‘er tegen’ zijn. Tegelijkertijd is het essentieel om te begrijpen wat er gebeurt als er een potentieel conflict tussen twee kernwaarden ontstaat. In dat geval is de hele organisatie erop ingericht om te kiezen voor veiligheid. Dat betekent voor deze organisatie dat er een spanningsveld bestaat tussen veiligheid en betrouwbaarheid enerzijds, en duurzaamheid en innovatie anderzijds.

De oplossing ligt vaak niet in een of/of oplossing, in dit geval het vervangen van veiligheid door duurzaamheid, maar (1) door nieuwe manieren te zoeken om veiligheid en duurzaamheid te verenigen, (2) door afgebakende experimenteerruimte te creëren en (3) door een organisatiebrede dialoog tussen medewerkers, teams en afdelingen op het niveau van de kernwaarden. Een gesprek over hoe de kernwaarden zich tot elkaar verhouden, wat dat betekent en welke consequenties dat heeft en wat je zou moeten doen om te vernieuwen of veranderen.

Conclusie

Het emic perspectief, zonder oordeel kijken door de bril van binnenstaander, helpt om te snappen waarom het experiment flopt en waarom het zo moeilijk is om mandaat, energie en speelruimte te krijgen om duurzame oplossingen te zoeken en implementeren. Het etic perspectief laat zien dat het cultuurpatronen van ‘veiligheid voor alles’, de beweging naar een duurzame en circulaire organisatie flink in de weg kan zitten. Dat is de kracht van antropologisch kijken.