20/04/2021
Verhalen brengen mensen in beweging en maken grootse dingen mogelijk. Maar als je je niet aan veranderende omstandigheden aanpast en een nieuw verhaal creëert, kun je zomaar uitsterven. In 2010 woonde ik drie maanden op Groenland en hoorde dit verhaal.
Er was eens… een ijskoud land. En we noemen het Groenland.
Omstreeks 980 na Christus werd de Viking Erik de Rode voor drie jaar verbannen van IJsland voor een moord nadat hij eerder al met zijn vader uit Noorwegen was gevlucht. Hij vertrok van IJsland met een schip vol familie en volgers en ging op zoek naar nieuwe land om zich te vestigen. En dat vond hij, ruig, ijzig en koud. En onbewoonbaar voor een kleine groep mensen.
Om het daar te redden had Erik de Rode medereizigers nodig. Hij doopte het land ‘Groenland’, keerde na drie jaar verbanning terug naar IJsland en vertelde wie het maar horen wil over hoe vruchtbaar, groen en leeg dit nieuwe land was (hoewel de inheemse Inuït en hun Dorset-voorvaderen daar al eeuwen woonden).
Dit verhaal over vruchtbaar en leeg land sloeg aan in het relatief overbevolkte IJsland, en Erik wist een groep van zo’n 300 medereizigers (mannen, vrouwen en kinderen) te verzamelen. Eenmaal aangekomen bleek Groenland helemaal niet zo groen, vruchtbaar en leeg was, maar was er geen weg terug. De reis was gevaarlijk en veel schepen hadden de reis niet overleefd. Met de overblijvers wist Erik de Rode een bloeiende samenleving van 3.000 – 6.000 mensen op te bouwen, wat hem alleen nooit gelukt was. De kracht van een goed verhaal in één woord: Groenland.
Hoe een verhaal kan leiden tot een uitstervende samenleving
Rond 1300 was de relatieve warme periode voorbij en brak een Kleine IJstijd aan. Dat betekende dat het moeilijker werd om de agrarische levensstijl in stand te houden die ze uit IJsland en Noorwegen hadden meegenomen; voedsel voor mens en dier werd schaarser.
Daarnaast ondernamen de Vikingen uitzonderlijk lange-afstandsjacht die tijdrovend, energie-intensief en risicovol was, maar essentieel om de ivoorhandel met IJsland en Noorwegen te onderhouden.
Tot slot zakten de inheemse Inuït steeds verder naar het zuiden af, waar de Vikingen zich gevestigd hadden, en dat leidde tot botsingen en gewapende conflicten.
Deze drie ontwikkelingen (klimaatverandering, ivoorhandel, conflicten met inheemse Inuït) maakte het de Vikingen knap lastig en zorgde voor schaarste aan voedsel en gereedschappen. Tussen 1300 en 1500 vertrokken of overleden de mensen en na 1500 is er geen taal of teken meer vernomen.
De gangbare verklaring was lange tijd dat een agrarische samenleving door voedseltekorten instortte, maar recente archeologische ontdekkingen wijzen op een samenleving gebaseerd op jacht en visserij die een tekort aan werkkrachten had en geplaagd werd door rampen op zee en sociale onrust.
Hoe dan ook: de Inuït bleken uitstekend in staat om een – weliswaar hard – bestaan op Groenland te hebben, terwijl de Vikingen uiteindelijk vertrokken of uitstierven. Waarom is dan de vraag?
Het eenvoudige antwoord hierop: omdat de Vikingen zich niet snel genoeg aan konden passen aan de veranderende lokale omstandigheden. Als je niet uit je verhaal kunt stappen en een nieuw verhaal kunt creëren, kun je zomaar uitsterven. Groenland, de kracht van een verhaal.
Bronnen
- Eli Kintisch – Why did Greenland’s Vikings disappear?
- Jared Diamond (2011) – Collapse
- McGovern (1980) – Cows, harp seals, and churchbells: Adaptation and extinction in Norse Greenland