15 jaar duurzaamheid een reflectie

Ik stap uit het vliegtuig en loop tegen een muur van kou aan. -20 graden Celsius. Het is 18 februari 2010, en om als antropoloog af te studeren moet je veldwerk doen, liefst in een ver, vreemd en exotisch oord. Voor mij was dat arctisch Groenland. Aangetrokken door een witte vlek op de kaart, nieuwsgierig naar wat daar is en hoe het leven daar zou zijn. Snappen wat de sociale impact is van klimaatverandering op de levens van mensen en het functioneren van een samenleving. Fascinerend en confronterend tegelijkertijd.

Op zoek naar mijn plek

Inmiddels ben ik 15 jaar verder, en dat is voor mij een mooi moment om eens te reflecteren op de ontwikkeling in duurzaamheidsland, en de plek die de antropologie daarbinnen heeft. Want om heel eerlijk te zijn, ik vond het best een zoektocht om mijn eigen plek te vinden.

In 2010 kwam ik op de arbeidsmarkt. Afgestudeerd als antropoloog, ik wilde iets met het klimaat en duurzaamheid en de financiële crisis hield stevig huis. Great.

Het discours rond duurzaamheid en klimaat werd nogal bepaald door de triple bottom line: people, planet, profit. Er werd vooral gezocht naar nieuwe technologische oplossingen en een nieuwe business case. Belangrijk, maar volgens mij niet de hele oplossing. Want al jarenlang was er technisch veel meer mogelijk dan we daadwerkelijk deden. Dus ik had een itch, maar ik wist niet waar ik moest krabben.

Tot ik me met een schok realiseerde dat verandering over mensen gaat, over keuzes, over wat we collectief normaal vinden en hoe we onze wereld op basis daarvan inrichten. Duurzaamheid gaat over mensen, over collectief gedrag en dus over cultuur.

Klimaatverandering is hier en nu

In 2015 werd tijdens COP21 het ambitieuze Parijs Klimaatakkoord gesloten en bezocht ik Spitsbergen om daar verhalen te verzamelen over klimaatverandering. In 2016 ratificeerde Barack Obama het verdrag namens de VS. In 2017 trok Donald Trump de VS terug uit het akkoord. In 2020 stapte Joe Biden als kersverse president op zijn eerste dag weer in het verdrag en voerde gedurende zijn presidentschap vergaand duurzaamheidsbeleid met zijn Inflation Reduction Act.

Op 20 januari 2025 neemt Donald Trump het presidentschap over en kondigt in zijn inaugurele rede aan (onder andere) uit het klimaatverdrag van Parijs te stappen, vol in te gaan zetten op olie en gas en de wereld te overspoelen met Amerikaanse energie. “We will drill, baby, drill.” Klimaatverandering, het overschrijden van de planetaire grenzen en duurzame energie zijn politiek van de bovenste orde.

Klimaatverandering is niet langer iets van de toekomst maar is echt en vindt nu plaats, ook in rijke westerse landen. Denk aan de overstromingen in Limburg in 2021, de verwoestende branden in Los Angeles in januari 2025 met een geraamde schade van $250 miljard, en het feit dat we inmiddels een temperatuurstijging van 1,3 graden Celsius hebben bereikt en stevig op koers liggen voor een opwarming van 3 graden Celsius. So much voor het Parijsakkoord. 

Hoe kunnen we de duurzame transitie versnellen?

Tegelijkertijd heeft iedere zichzelf serieus nemende organisatie een MVO-manager of duurzaamheidsafdeling die zich met hart en ziel inzet om zijn organisatie te verduurzamen. Met impactmetingen, footprint-, LCA- en materialiteitsanalyses, de implementatie van de CSRD, het verduurzamen van de bedrijfsvoering en supply chains. In aanbestedingen door overheden zijn duurzaamheidsdoelen ingebakken en SROI is een vast onderdeel.

Sinds 2016 moeten we betalen voor onze plastic tasjes in de winkel. In 2018 was “vliegschaamte” het woord van het jaar. In 2019 maakte de wereld kennis met Greta Thunberg en haar klimaatactivisme. In 2021 overstroomden grote delen van Limburg. En in 2024 is de gaskraan in Groningen dichtgedraaid.

Ik zie een groeiend bewustzijn dat klimaatverandering echt is en grote risico’s voor onze gezondheid, veiligheid en welzijn met zich meebrengt. En dat het verduurzamen van een organisatie of samenleving uiteindelijk over mensen, gedrag en cultuur gaat. De hamvraag: hoe kunnen we het verduurzamen van onze organisatie versnellen?

Wij zijn met meer.

Ook in mijn leven is het een en ander veranderd. Ik ben vader van twee kleine mannen. Bij de geboorte van de eerste schreef ik een manifest waarin ik beloofde me in te zetten voor een leefbare wereld en hun toekomst. Als corporate antropoloog heb ik mijn plek gevonden: ik help organisaties en bedrijven om duurzaamheid in hun DNA en organisatiecultuur te verankeren. Ik heb tegenwoordig een vennoot, collega’s, een kantoor en een goedlopend bedrijf om betekenisvol werk te doen.

Ondanks de uitdagingen ben ik hoopvol. Want ik zie de samenleving veranderen. Soms tergend langzaam, soms twee stappen terug, maar onmiskenbaar is duurzaamheid onderdeel van hoe we wonen, reizen, consumeren en leven. Ik zie een waanzinnig grote en groeiende groep mensen die zich dag na dag inzet om hun voetafdruk te verkleinen en hun handafdruk en positieve impact te vergroten. Mensen die bouwen aan een samenleving die gezond, veilig, rechtvaardig, inclusief en duurzaam is. Van roofbouw naar reciprociteit.

En ik? Ik wil dolgraag terug naar Groenland.

Eerst nog even leren zeilen.

Walter Faaij
Utrecht, 4 februari 2025