20/04/2021
We denken dat het verhaal verandert als gevolg van veranderingen in de buitenwereld. Maar eigenlijk gebeurt vaak het omgekeerde; we veranderen het verhaal en gaan daar vervolgens naar handelen. Verhalen geven duiding en betekenis, een mentaal denkframe en een perspectief op de werkelijkheid. Een goed verhaal heeft meer impact dan de juiste cijfers. Voor de transitie naar een duurzame, inclusieve wereld hebben we nieuwe verhalen nodig.
Een verhaal als frame op de werkelijkheid
In onze wereld heeft niks betekenis van zichzelf. Wij geven met elkaar betekenis aan plaats, tijd, gebeurtenissen, ervaringen en relaties. Die betekenisgeving bouwen en verspreiden we met verhalen. Die verhalen bieden ons een mentaal frame, een perspectief op de werkelijkheid. Was Nelson Mandela een terrorist, vrijheidsstrijder of vredesstichter? Zijn windmolens een economische kans, noodzakelijk voor duurzame energievoorziening of horizonvervuiling? Goedkope vliegreizen: sociaal-economische vooruitgang of ecologische ramp? De antwoorden hangen van je mentale frame en je perspectief op de wereld af.
“If you don’t make a conscious effort to define the frame – which your language is going to translate – events will soon take over and impose a frame upon you, whether you like it or not.” (Leandro Herrero)
“We have to find new language to describe our world.” (Kate Raworth)
Een frame geeft je een interpretatiekader om mee naar de wereld en specifieke gebeurtenissen te kijken, en bepaalt wat waar is en wat niet waar is, wat goed is en wat fout, mooi en lelijk en geeft gedragsregels. De invloed van een verhaal is gigantisch maar we zijn ons daar meestal onbewust van. Het fascinerende is dat je als mens in een bepaald verhaal opgroeit. Vanaf het allereerste moment vindt er een proces van onboarding plaats, en wordt je als het ware geïndoctrineerd met de waarheid van dat verhaal. Terwijl, het is maar één manier om naar de wereld te kijken.
“In een wereld die snel verandert en wordt geteisterd door verschillende overlappende crises, moeten we meer en beter betekenis leren geven.” (Jelmer Mommers)
Door verhalen kunnen we samenwerken
Het prachtige boek Sapiens van Yuval Harari leert ons dat het ons vermogen om verhalen te vertellen is waarmee wij ons onderscheiden van alle andere diersoorten. Omdat mensen kunnen praten over dingen die niet bestaan, konden mythes, legenden, heldenverhalen, goden en religie ontstaan. En door die vaardigheid hebben wij de mogelijkheid gecreëerd om samen te werken met andere mensen die ook in dat verhaal geloven, zelfs als we hen nog nooit gezien hebben. Door gedeelde verhalen kunnen mensen samenwerken.
“Je krijgt een aap heus niet zover dat hij je een banaan geeft door hem oneindig veel bananen in het hiernamaals te beloven. Bij mensen lukt dat wel.” (Yuval Noah Harari)
We’re in a war between stories
“More and more, the sustainability debate is no longer about planetary limits, climate science and data, it has instead become a war between differing stories and languages of value, culture and ideology.” (Jeff Leinaweaver)
Het lijkt wel of we tussen twee verschillende verhalen bevinden; het fossiele verhaal en het duurzame, inclusieve verhaal. Kijk naar de verschillende verhalen die de Zweedse tiener en klimaatactiviste Greta Thunberg vertelt, of het verhaal dat Donald Trump vertelt. Of vergelijk de verhalen van The Uninhabitable Earth – A Story of the Future en Een terugblik uit 2069 – een min of meer hoopgevend bericht. En in 2010 al bracht de hoogleraar sociale psychologie Harald Welzer het boek met de veelzeggende titel ‘Climate Wars’ uit. Klimaatverandering is niet alleen een oorlog tussen verhalen.
Het verhaal waar je in gelooft, heeft grote invloed op je handelen. Daarom hebben we nieuwe verhalen nodig. De transitie naar een duurzame, inclusieve samenleving gebaseerd op reciprociteit (balans tussen geven en nemen), vraagt om nieuwe betekenisgeving, om nieuwe verhalen. Omdat verhalen ons in staat stellen om samen te werken. Daarom hebben we hoopvolle verhalen nodig die ons handelingsperspectief geven.
Een nieuw verhaal verandert de wereld
We denken dat het verhaal verandert als gevolg van veranderingen in de buitenwereld. Maar eigenlijk gebeurt vaak het omgekeerde: we veranderen het verhaal en gaan daar vervolgens naar handelen. De les is dan ook: een nieuw verhaal leidt tot nieuw gedrag.
Bij iedere verandering hoort een veranderverhaal, een narrative of change. Waarom deze verandering? Vaak is het verhaal gebouwd rond een visie hoe de verandering de organisatie mooier of beter maakt, een ‘blue sky’, en een element van extreme urgentie, een ’burning platform’. Die urgentie kan wel kloppen, maar verandering gaat over het mobiliseren van mensen, over het creëren van een beweging van mensen die het anders willen doen.
“We ask for data. We believe in stories.” (Jeff Leinaweaver)
Een beweging ontstaat als mensen ergens bij willen horen. Niemand wil veranderd worden, terwijl iedereen verandert. Waarom veranderen we? Omdat omdat het ons leven mooier, beter, rijker maakt. Omdat we altijd hetzelfde gewoon saai vinden. Daarom is een sterk narrative of change zo belangrijk: het moet mensen verleiden in het nieuwe verhaal te stappen, en onderdeel van de beweging te worden om zo een nieuwe werkelijkheid te bouwen.
“If a change program is framed as part of the quest for innovation, it’s likely to carry expectations, language, initiatives and processes addressing current practices. If it’s framed as efficiency, chances are there will be some level of reorganization and cost-reduction involved.” (Leandro Herrero)
Welke effecten heeft het als je de energietransitie als ‘business opportunity’ omschrijft, of als het ‘bouwen van een rechtvaardige samenleving’? En welk effect heeft het woord ‘energietransitie’ zelf?
Conclusie
Om een duurzame samenleving te bouwen hebben we nieuwe verhalen nodig. Verhalen die opnieuw betekenis geven aan de wereld en onze plek daarin. Verhalen die een alternatief bieden voor het geloof in economische groei en uitputten van de aarde. Verhalen die ons in staat te stellen om samen te werken, en die ons richting en handelingsperspectief geven. Verhalen die verleidelijk zijn, die ons in beweging brengen. Voor de transitie naar een duurzame leefomgeving en inclusieve samenleving hebben we nieuwe verhalen nodig.